Heb je een klap van de molen gehad

21 september 2016 door Chris Moorman
Heb je een klap van de molen gehad

Soms ben ik er onderste boven van  wat de mens doet.  Het kan zijn dat ik gewoon een gevoelig mens ben. Gevoelig of niet het leven gaat door en ik ben niet de enige mens die gevoelig is. Het leven is een tredmolen waarin je je eigen snelheid kan bepalen maar soms draait je maag er van om alsof je aan de wieken van een molen gebonden zit. Mijn gevoeligheid is van alle eeuwen zo las ik in publicaties over de molen aan de oever van Zwijndrecht.

Eigenlijk zijn het  de spreekwoorden en gezegden die mij op het onderwerp van de molen brachten. Natuurlijk is er de discussie over windmolens maar die is niet zo van toepassing als wel dat het tegen windmolens vechten hier niet nodig is. De windmolens, en dus geen windturbines, waar ik het over heb  zijn de watermolen, korenmolen , houtzaagmolen, rijstpelmolen, oliemolen  of trasmolen.

Het vervolg op het onderwerp werd ingegeven door een quiz  in Heerjansdam. Daar  vroeg men naar de naam van de molen die daar nog als enige in Zwijndrecht staat.  Ik dacht eerst aan het type, een korenmolen, maar nee men bedoelde echt de naam, Landzicht. Er wordt in Heerjansdam al lang gesproken over de restauratie van dit rijksmonument, maar die molen maalt langzaam zou je zeggen.

De naam  ligt dan op het puntje van je tong want hoe simpel is het vaak bij die namen. Landzicht hoe kan je het vergeten.  Nou ja in de Emmastraat stond ook Landzigt je zou dus kunnen zeggen , de molen loopt door de vang of je loopt met molentjes, ik was enigszins in de war.  Als je kijkt op de oude kaarten zie je dat tussen de molen van Landzicht naar Landzigt een aantal molens hebben gestaan.
Uiteraard zijn dat goeie windlocaties anders waren die niet gekozen. Het is net als bij de mens die zonder eten niet werken kan , zonder wind kan de molen niet draaien. 

Op die kaarten zie je dan de  molenwei liggen die via de Develweg overgaat in de Molenvliet om dan in de molensteeg over te gaan en vanaf de molensteeg liep ook nog het Molenpad. Op die wegen kan je stellen ; daar is wat in de molen, en daar werd gewerkt als een molenpaard.

Toch zijn de namen van de molens best wel bijzonder. Landzicht aan de Molenwei ligt naast het waaltje dus had ook best Waalzicht kunnen heten bedenk ik me. Bij een korte zoektocht naar de origine der namen van de molens  kwam ik niet heel veel verder. Tal van redenen zijn er in de benaming van de molen. Wat ik wel grappig vindt is dat de wegen niet naar de molen genoemd zijn maar gewoon heel simpel, Molenwei, Molenvliet,Molensteeg of Molenpad .

De molens in Zwijndrecht  hadden zo hun eigen namen . Naast Landzigt (Emmastraat)  was er op de dijk  de Rietvink, de Grienduil (Westkeethaven), Roozenburg, Schiedam, de Eendracht en welgelegen. De rijstpellersmolen Roozenburg  werd vervangen door een stoommachine maar de naam rijstmolen of rijstpellerij voor het bedrijf dat heel lang op de dijk heeft gewerkt was een begrip in Zwijndrecht. Nu praten we over het Euryza terrein.

Van al die molens zijn niet heel veel afbeeldingen bewaard gebleven. molen Welgelegen daarentegen staat veel op afbeeldingen en schilderijen. Wie het gemeentehuis in loopt, voor reisdocumenten bijvoorbeeld, ziet op de galerij op de eerste verdieping veel schilderijen hangen waarop deze goed in beeld komt.

Voordat deze schilderijen daar hingen moest er eerst een uitgebreide procedure in gang gezet worden, het moest dus door de molen gehaald worden. En ambtelijke molens draaien niet zo snel maar door hard werken is er meer dan de molen in het woud omgegaan. Oftewel er is iets bijzonders gebeurt.

De geschiedenis van Zwijndrecht waarvan de molen een deel is wordt op deze manier levend gehouden. Er is zelfs een gedicht geschreven  in de tijd dat “de Dikke”  zoals welgelegen ook genoemd werd als protest tegen de  voorgenomen sloop . Zelfs burgemeester Jansen Maneschijn heeft nog aan fondswerving gedaan om deze molen te laten restaureren en ook de vereniging de Hollandse molen die toen nog niet zo lang bestond heeft zich hier voor ingezet.

De geschiedenis levendig houden is iets moois omdat er vaak een verbinding zit naar het heden. Spreekwoorden en gezegden vormen daar een mooie link in. Hoe vaak gebeurt het niet dat spreekwoorden en gezegden dwars door elkaar heen worden gebruikt . Of erger nog dat er meerdere door elkaar heen worden gehusseld en tot een eigen inzicht worden neergezet. Zouden ze een klap van de molen hebben gehad denk ik dan maar ook dat laat ik los. Het zal de omgeving zijn denk ik maar; die in de molen komt, wordt licht bestoven of die omtrent de molen woont, bestuift het meel.

Over de molens valt nog zat te schrijven. De trasmolen verdween door de komst van het Portland cement want voor die tijd was het veredelen van cement met tras (gemalen tufsteen) iets wat bouwwerken duurzaam maakte. Om een lepel graan bouwt men geen molen is de uitdrukking en dat was daar wel van toepassing. De trasmolen verdween, vanwege het economische rendement en dan hing het bij de eigenaar als een molensteen om de nek. Door niet te onderhouden was sloop onvermijdelijk.

De windmolens zijn lang en economisch hart geweest van de regio. Bij het werelderfgoed  in Kinderdijk kan iedereen nog goed zien hoe die veelal zijn ingezet. In het informatie centrum  kan je veel kaarten vinden maar ook de verschillende type molens zien. Je kan ze  bezoeken om meer inzicht te verwerven wat wij door de eeuwen heen gedaan hebben met windkracht.

Net als de molen die als rijstpellersmolen werd vervangen door een stoommachine zo verdwenen ook de molens aan de molenvliet en Develweg. De vooruitgang kent nu eenmaal meer van dit soort voorbeelden. Dat is al lang in de molen geweest denk ik dan maar en de molen  gaat niet om met de wind die voorbij is. We hebben nu alleen molen landzicht in Heerjansdam staan als rijks monument en het zou mooi zijn om deze weer zichtbaarder als molen terug te zien.

In 1904 is de sloop van Welegelegen nog even uitgesteld en dit gedicht verscheen in de Dordtse courant in 1904 . In 1935 was de staat van de molen dusdanig dat sloop de enig overgebleven optie was. In mei 1939 was het een feit.

Weeklacht van den "dikken molen" Welgelege
Op een schilderachtig punt, aan de
schoone rivier, heb ik mijn standplaats...
meer dan twee eeuwen lang.
"Welgelege" is mijn naam en... met recht.
Steeds was ik een wellust voor de oogen
van Dordtenaren en vreemdelingen. Schilders
van naam wijdden aan mij hun talent en
kwijnende Misses trachtten, met dweepende
blikken, mijn welgevormde ledematen te
omvatten en op het doek te brengen.
"Welgelege"... Ook mocht ik "Weltevrede"
worden genoemd.
Vroolijk blikte ik in het rond, beurtelings
Naar het zuiden of noorden, naar het oosten
Of westen, en... lustig draaide ik er op los.
Nu echter - sinds eenigen tijd - ben ik
Tot werkeloosheid gedoemd en is mijn tevredenheid geweken.
Niet meer worden mijn wieken door
Kleurige zeilen omspannen, niet meer voel ik
De verrukkelijke trilling mijner ledematen...
Ik sta te druilen en te peinzen, steeds
turende naar het westen..., de zijde van waar
tergende winden mijn onmacht bespotten en
buien en regenvlagen mij in het aangezicht
zwiepen, om tranen te doen druppelen langs
mijn koude en huiverende gestalte...
En... met erger word ik nog bedreigd!
Reeds heeft men een smakeloos gebouw
aan mijn´ voet geplaatst, waardoor de omgeving
wordt ontsierd... een reusachtig schilderhuis...
als of men het nodig acht mij als een
gevangene te bewaken!
"Gevangene"? Ja...misschien wel
"ter doodveroordeelde"!
Immers - zal men de berichten in de
nieuwsbladen gelooven -, dan word ik met
afbraak bedreigd.
Afgebroken! Eene rilling vaart mij
door de leden, als ik er aan denk! Ze
zullen beginnen - de snoodaards - mij van
mijn schoonste sieraad, mijn trouwe wieken,
te berooven, mijn hart en ingewanden uit
het lichaam rukken, om mij - verder - misschien -
nog eenigen tijd, als een vormlooze
klomp, ten spot van het Nederlandsche
volk, het aanzijn gunnen.
Wee mij, als dat moet gebeuren!...
Liever dale het hemelvuur, dat mij zoovele
jaren heeft gespaard, op mij neder!
Moge het mij, alvorens het zoover
moet komen, in vlammen doen opgaan!

Zoo jammerde en weeklaagde de arme molen.
En een van zijne trouwe vrienden en
bewonderaars, begreep zijne smart.
Zoo gaarne wilde hij troostgronden aanvoeren,
maar hij kon die niet vinden.
Doch, wat hij wèl kon, was, een afbeelding
van den treurende doen vervaardigen
om ze aan eenige van diens vereerders en
overburen aan te bieden.
Wordt de omgeving nog verder ontsierd,
zoo kunnen wij ons het beeld van den
vriend voor den geest roepen, zooals
eenmaal was en zooals wij hem zoo
gaarne aanschouwden.

Dordrecht, Februari 1904, J.S. Kampff

Gerelateerde straten:

Over de columnist

Chris Moorman

Chris Moorman publiceert sinds 1977 artikelen, korte verhalen en columns en is sinds die tijd ook politiek actief binnen de regio Drechtsteden, hij is raadslid in Zwijndrecht. Deed opbouwwerk voor de kraakbond Zwijndrecht, de vereniging de Onderste Steen, woonconsumenten platform Drechtsteden en huurdersraad.

Als ondernemer is hij actief met zijn bedrijven fifth dimension en Lingam en actief voor de vereniging Piramiden en de geologische vereniging Geode. Ook is hij bekend van zijn eigen wierook lijn Chrisjewierook voor wereldvrede.

Het mondaine leven vastgelegd en de Zwijndrechtse oevers vereeuwigd
15 mrt
Het mondaine leven vastgelegd en de Zwijndrechtse oevers vereeuwigd
De bloementuinen van Zwijndrecht
17 feb
De bloementuinen van Zwijndrecht
Een echte winter hebben we niet en koud dat is het pas in Amerika
15 jan
Een echte winter hebben we niet en koud dat is het pas in Amerika
Zwijndrecht  verlicht, kom kijken en groet elkaar.
14 dec
Zwijndrecht verlicht, kom kijken en groet elkaar.
zet een kaars voor je raam vannacht
15 nov
zet een kaars voor je raam vannacht
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.